Τι σημαίνει "Είμαι Ρωμιός";

Όταν πριν από 1,5 περίπου χρόνο εγκαταστάθηκα μόνιμα στο Αϊντχόφεν, άρχισα να έρχομαι σε επαφή με ένα πολύ όμορφο φαινόμενο. Αυτό ήταν το γεγονός ότι επρόκειτο για μία πολυπολιτισμική πόλη. Μπορεί η πλειοψηφία, όχι ιδιαίτερα ισχυρή, να είναι Ολλανδοί, αλλά η πόλη είναι σαν ένας μικρός καθρέφτης ολόκληρης της ανθρωπότητας. Όπως η Γη ολόκληρη είναι ένα μωσαϊκό από διάφορους τοπικούς πολιτισμούς, οι οποίοι την κάνουν πολύχρωμη και άρα ενδιαφέρουσα και όμορφη, κάτι τέτοιο, σε εννοείται πολύ μικρότερη έκταση, συμβαίνει και εδώ. Για να φανταστείτε μόνο στην βιομηχανία που εργάζομαι, συνυπάρχουν 105 διαφορετικές εθνότητες!

Όντας μία πόλη ακμάζουσα και όχι ιδιαίτερα μεγάλη, γύρω στους 220.000 κατοίκους, βρισκόμαστε οι κάτοικοι εδώ στην ευχάριστη θέση, να γνωρίζουμε πολύ εύκολα ο ένας τον άλλο. Και όντας φυσιολογικά ο καθένας εκπρόσωπος της κουλτούρας που γαλουχήθηκε, δημιουργείται μία πολύ όμορφη αλληλεπίδραση μεταξύ μας, καθώς γνωρίζουμε ο καθένας μας διαφορετικούς πολιτισμούς, που δύσκολα θα γνωρίζαμε διαφορετικά και ταυτόχρονα χωρίς να μπαίνουμε οι περισσότεροι από εμάς σε ανόητες συζητήσεις περί ανωτερότητας και κατωτερότητας.

Κάπως έτσι μπήκα και εγώ στο τριπάκι να συνειδητοποιήσω από το δικό μου μετερίζι ποιον πολιτισμό εκπροσωπώ. Θα αναρωτηθεί κανείς, τι να συνειδητοποιήσεις, Έλληνας είσαι, Θεσσαλονίκη μεγάλωσες, κτλ. Σιγά μην ήταν αυτό αρκετό για ένα υπεραναλυτικό καθήκι σαν εμένα. Σκεπτόμενος λοιπόν τις γνωστές καταγωγές μου, οι οποίες μοιράζονται μεταξύ της σύγχρονης Βορείου Ελλάδος και Δυτικής Τουρκίας, τα πολιτιστικά στοιχεία που έχω κληρονομίσει από τους προγόνους μου, γλώσσα-κουζίνα-μουσική και ταξινομώντας τις όσες ιστορικές γνώσεις διαθέτω και εμπλουτίζοντας τις με νέες λεπτομέρειες, κατέληξα στο εξής συμπέρασμα. Είμαι Ρωμιός.Τι είναι όμως ο Ρωμιός; Ποια είναι η σχέση του με τον Έλληνα;  

Σαν αρχή της ιστορίας των Ρωμιών, μπορεί να θεωρηθεί το 334 π.Χ. που ο στρατός του Αλέξανδρου του Γ’ αποβιβάζεται στη Μικρά Ασία και κατακτάει μέχρι και το 331 π.Χ. όλη τη χερσόνησο. Διότι από εκείνο το σημείο και έπειτα, δημιουργείται ένας νέος κόσμος, ο Ελληνιστικός. Στα πλάισια αυτού του κόσμου, που περιελάμβανε και πολλές άλλες μεγάλες εκτάσεις, καθώς οι Έλληνες και συγκεκριμένα οι Μακεδόνες, είναι στην ηγεσία του, αρχίζει η υιοθεσία Ελληνικών πολιτιστικών στοιχείων με πρώτο απ’ όλα τη γλώσσα η οποία είναι η καθομιλούμενη αυτού του κόσμου. Έτσι λαοί που μέχρι τότε δεν προσδιορίζονταν σαν Έλληνες, όπως οι Θράκες, οι Βιθύνιοι, οι Λύδοι, οι Κάρες, οι Παφλαγόνες, οι Καππαδόκες, οι Πόντιοι, οι Φρύγες, οι Μύσοι, οι Πάμφυλοι, οι Πίσιδες, οι Λυκάονες, οι Κίλικες και άλλοι αρχίζουν να υιοθετούν έντονα Ελληνικά στοιχεία. Αυτό δεν θα αλλάξει ούτε αργότερα με την κατακτηση της Ανατολικής Μεσογείου από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αντίθετα θα είναι φυσιολογικά πιο έντονο σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.

Παρ’ όλα αυτά οι λαοί τότε δεν νοιάζονταν και πολύ για εθνικές ταυτότητες, είχαν σημαντικότερα πράγματα να σκεφτούν, όπως η καθημερινή επιβίωση τους. Έτσι ενώ μιλάμε για ένα συγκεκριμένο σύνολο Ελληνόφωνων πληθυσμών, δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο όνομα για να τους χαρακτηρίσει. Αυτό θα αλλάξει το 212 μ.Χ. με το διάταγμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Καρακάλλα ο οποίος δίνει το δικαίωμα σε όλους τους πολίτες της αυτοκρατορίας του να αποκαλούνται Ρωμαίοι. Κάτι το οποίο το αποδέχονται ΟΛΟΙ αναιξερέτως ακόμα και οι de facto Έλληνες, καθώς αυτό θα τους πρόσφερε περισσότερα δικαιώματα. Αυτόματα η επικράτεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορία αποκαλείται Ρωμανία.

Έτσι λοιπόν οι Ελληνόφωνοι κάτοικοι της Ανατολικής Μεσογείου, αρχίζουν να αυτοαποκαλούνται «Ρωμαίοι» και η σύνδεση του με τον όρο «Ρωμιός» είναι ευκόλως εννοούμενη. Καθώς οι αιώνες περνούν, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία καταρρέει, επιβιώνει μόνο το Ελληνόφωνο ανατολικό μέρος της, το οποίο αυτοαποκαλείται «Αυτοκρατορίας της Ρωμανίας». Το δυτικός μέρος της σπάει σε μικρότερα κράτη τα οποία θα αποτελέσουν τους πυρήνες των μελλοντικών ευρωπαϊκών εθνοτήτων και οι κάτοικοι τους εγκαταλείπουν την Ρωμαϊκή ταυτότητα. Η Αυτοκρατορία της Ρωμανίας (αποκαλούμενη "Γραικική" τότε από τους Ευρωπαίους, γνωστή στις μέρες μας ως «Βυζαντινή»), αποδέχεται σχετικά γρήγορα την πραγματικότητα και θέτει ως επίσημη γλώσσα της, την καθομιλουμένη Ελληνική, τον 7^ο αιώνα μ.Χ. με απόφαση του Αυτοκράτορα Ηρακλείου. Η γεωγραφική περιοχή που καλύπτει η συγκεκριμένη κρατική οντότητα, είναι κατά βάση, με μεταβολές, τα νότια σημερινά Βαλκάνια και η Μικρά Ασία. Οι κάτοικοι της, οι Ρωμαίοι-Ρωμιοί, μιλάνε όλοι Ελληνικά ως μητρική γλώσσα και είναι όλοι Χριστιανοί ορθόδοξοι. Αυτά είναι τα μόνα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα. Οι καταγωγές τους ποικοίλουν. Μπορεί να είναι οτιδήποτε. Έλληνες, Σλάβοι, Ανατολίτες(οι λαοί της Μικράς Ασίας που αναφέρθηκαν σε προηγούμενη παράγραφο), Αρμένιοι ακόμα και εκχριστιανισμένοι Άραβες. Πλέον ο Έλληνας είναι Ρωμιός, ο Ρωμιός όμως δεν έχει απαραίτητα Ελληνική καταγωγή. Όσο αδιανόητο και αν μας φαίνεται σήμερα, η έννοια «έθνος» δεν υπήρχε τότε. Οι Ευρωπαίοι, κληρονομώντας τον χαρακτηρισμό των αρχαίων Ρωμαίων, τους αποκαλούν Γραικούς όπως αποκαλούν και τους Αρχαίους Έλληνες. Οι Άραβες τους αποκαλούν «Γιουνάν(Ίωνες)» ή «Ρουμ(Ρωμαίοι)». Κριτήριο και για τους δύο χαρακτηρισμούς είναι προφανώς η γλώσσα.

Η αυτοκρατορία της Ρωμανίας, όπως όλες, κάποια στιγμή αρχίζει να παρακμάζει. Τούρκικες φυλές αρχίζουν να διεισδύουν στη Μικρά Ασία τον 11^ο αιώνα και να παίρνουν την εξουσία. Μεγάλο μέρος των τότε Ρωμιών υιοθετούν την γλώσσα και τη θρησκεία τους, τον Μουσουλμανισμό, πότε διά της βίας με τα παιδομαζώματα, πότε εθελοντικά μια και το φορολογικό σύστημα των Τούρκων μπέηδων ήταν πολύ λιγότερο εξελιγμένο και άρα λιγότερο αρπακτικό. Είπαμε, εκείνη την εποχή η αξία της επιβίωσης ήταν πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη, υπαρκτή ή ανύπαρκτη. Είναι μάλιστα τόσο τεράστια η πληθυσμιακή διαφορά των τότε Τούρκων που εισέβαλλαν στη Μικρά Ασία σε σχέση με τους ντόπιους Ρωμιούς (100.000 οι πρώτοι, 10 εκατομμύρια οι δεύτεροι) που δεν θα είναι αβάσιμο να πούμε ότι οι σημερινοί Τούρκοι είναι σε μεγάλο βαθμό απόγονοι Ρωμιών. Και κάπως έτσι εξηγούνται και οι ομοιότητες που έχουμε ανθρωπολογικά με τους γείτονες. Φυσικά ένα μεγάλο μέρος των Ρωμιών παρέμεινε πιστό στη γλώσσα και στη θρησκεία τους.

Την ίδια εποχή που η Μικρά Ασία εκτουρκίζεται σε μεγάλο βαθμό αλλά όχι απόλυτα, στην παραπέουσα Αυτοκρατορία της Ρωμανίας, που περιορίζεται μόνο σε Ευρωπαϊκά εδάφη, αρχίζει να αναγεννιέται και να χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ο όρος «Έλληνας» αν και το «Ρωμιός» κρατά την πρωτοκαθεδρία. Το γεγονός ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία , η οποία είχε αρχίσει να μελετάται σοβαρά από τον 10^ο αιώνα ακόμα, αποδρά από τις βιβλιοθήκες των μοναστηριών και η απέχθεια των Ρωμιών απέναντι σε ότι μπορεί να έχει σχέση με τη Ρώμη και τον Πάπα, είναι η αιτία και η αφορμή.

Παρ΄όλα αυτά η Οθωμανική Αυτοκρατορία, άρχισε να είναι από ένα σημείο και μετά πολύ πιο ανεκτική απέναντι στις μειονότητες. Έτσι οι Ελληνόφωνοι Ρωμιοί της Μικράς Ασίας, επιβίωσαν και μάλιστα σε ισχυρές πληθυσμιακές βάσεις. Σε αντίθεση με τους Ελλαδίτες ομόγλωσσους και ομόθρησκους τους, άκμασαν οικονομικά.

Το 1830, στα νότια της Βαλκανικής Χερσονήσου, δημιουργείται το Ελληνικό κράτος και ο όρος «Έλληνας» αποκτά και πάλι επίσημη υπόσταση. Αντίθετα ο υπόλοιπος 19^ος αιώνας πέρασε σχετικά ήσυχα για τους Ρωμιούς της Μακεδονίας, της Θράκης και της Μικράς Ασίας που μοιράζονταν κυρίως ειρηνικά τη ζωή τους με τους Τούρκους, πριν αρχίσουν να πλακώνονται οι Βούλγαροι με τους Έλληνες για την αποκλειστικότητα μίας πολυεθνικής περιοχής, μέχρι που φτάσαμε στα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής, η οποία τους οδήγησε να ξεριζωθούν μετά από χιλιάδες χρόνια και να πάνε κυρίως στη Μακεδονία(που είχε αραιώσει πληθυσμιακά λόγω των μετακινήσεων των πληθυσμών) και στην Αθήνα. Όπου «καλωσορίζονται» από τους ντόπιους Έλλαδίτες Ρωμιούς, ως «Τουρκόσποροι» μια και οι πρώτοι είχαν την μερικώς απατηλή ιστορικά αίσθηση ότι είναι απευθείας απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Να προσθέσω απλά ότι δεν γίνεται να περάσει απαρατήρητη, η ιστορική σύμπτωση του ότι η ιδέα-έννοια του Ρωμιού ξεκίνησε από τη Μακεδονία και τελικά μετά από 2200 χρόνια κατέληξε πάλι, σε μεγάλο βαθμό, σε αυτή.

Συμπερασματικά, τι σημαίνει «Ρωμιός»; Είναι ένας όρος εκ γενετής, ανοιχτός σε κάθε καταγωγή, σε κάθε εθνότητα, με μοναδικά πλέον ενεργά κριτήρια, την προσφυγιά, τη γλώσσα, τη μουσική, την κουζίνα, όχι τόσο πλέον η θρησκευτική συνείδηση μια και σε σχέση με προηγούμενους αιώνες έχει χάσει μεγάλο μέρος της σημασίας της, ευτυχώς κατά την άποψη μου. Είμαι Ρωμιός, δηλαδή είμαι Έλληνας, είμαι Ανατολίτης, είμαι Θράκας, είμαι Πόντιος, είμαι Σλάβος, είμαι βλάχος, είμαι Αλβανός είμαι οποιαδήποτε φυλή έχει ζήσει στην Ανατολική μεσόγειο και έχει υιοθετήσει μέσα στην εξέλιξη των διάφορων γενεών τα παραπάνω κριτήρια. Είμαι ένας άνθρωπος που του απαγορεύεται ιστορικά(όπως και σε όλους) να είναι ρατσιστής ή εθνικιστής. Είμαι ένας άνθρωπος που γνωρίζει μέσα από την ιστορία του, τα ολέθρια αποτελέσματα αυτών των δύο ιδιοτήτων.

Πλέον οι όροι «Έλληνας» και «Ρωμιός» είναι ταυτόσημοι και όχι άδικα καθώς το Ελληνικό κράτος πλέον είναι η αποκλειστική κατοικία των Ρωμιών. Όπως αντιλαμβάνεται εύκολα κάποιος από τα παραπάνω και από όλες τις πληθυσμιακές μίξεις των τελευταίων δύο χιλιετιών είναι πολύ δύσκολο ένας σύγχρονος Έλληνας πολίτης να νιώθει απόλυτα βέβαιος για την μοναδικότητα της ελληνικής καταγωγής του. Αντίθετα το «Ρωμιός» όντας πιο ευρύ και ταυτόχρονα περιορισμένο μόνο σε πολιτιστικά και όχι φυλετικά στοιχεία, είναι πιο ακριβής χαρακτηρισμός.

Υ.Γ. Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο και δείχνει το ηλιοβασίλεμα στο Βόσπορο, δεν τοποθετήθηκε για να εμπνεύσει αλυτρωτικές σκέψεις σχετικά με την Κωνσταντινούπολη. Ο μόνος συμβολισμός που μπορεί να υπάρξει είναι οτι όπως ο Βόσπορος ενώνει και χωρίζει την Ευρώπη και την Ασία, έτσι και ο Ρωμιός περιλαμβάνει στον πολιτισμό του, στοιχεία και από τις δύο ηπείρους. Έτσι και το τραγούδι, συσχετίζεται με την επέτειο της ημέρας αυτής και τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.