Υπάρχει σωστή βία;

Πολλές φορές, ιδιαίτερα μετά από βίαια περιστατικά, ακούμε κάποιον να προφέρει τη φράση: «Είμαι κατά της Βίας, από όπου και αν προέρχεται.» Είναι μία φράση πολύ εύηχη και απλή η οποία χρησιμοποιείται για να καταδείξει τα υψηλά επίπεδα ανθρωπισμού που κατέχει αυτός που την εκφέρει.

Αυτά σε μία τελείως πρώτη ανάγνωση. Σε δεύτερη ανάγνωση όμως αρχίζουν κα γεννιούνται αμφιβολίες. Αρχικά με την, επιτρέψτε μου να τη χαρακτηρίσω, συμπαντική φύση της βίας. Στη σκέψη ότι όλη η ζωή στο σύμπαν, με βάση τις υπάρχουσες γνώσεις, βασίζεται σε ένα βίαιο γεγονός, το Big Bang. Ακόμα και στο ηλιακό μας σύστημα, η ίδια η ζωή δημιουργείται από τον Ήλιο, στου οποίου την επιφάνεια λαμβάνουν χώρα συνεχώς εκρήξεις και χημικές αντιδράσεις.

Θα σχολιάσει εύλογα κάποιος ότι η παραπάνω φράση αναφέρεται αποκλειστικά σε ανθρώπινα πλαίσια. Και πάλι οι αμφιβολίες θα παραμείνουν, ίσως θα ενταθούν κιόλας. Μελετώντας κάποιος την ανθρώπινη ιστορία, από την προϊστορική εποχή, θα αντιληφθεί ότι η βία είναι το μέσο της επιβίωσης και της εξέλιξης της ανθρωπότητας. Από την εποχή που ο άνθρωπος ήταν ένα ζώο όπως όλα τα άλλα, έπρεπε να προστατέψει την οικογένεια του εξασκώντας βία σε άλλα πλάσματα τα οποία θα τον έβλεπαν ως θήραμα. Έτσι είναι η φύση και κάπως έτσι προκύπτει η νοηματική σύνδεση με την προηγούμενη παράγραφο.

Αλλά ακόμα και αργότερα όταν οι πολιτισμοί άρχισαν να αναπτύσσονται, κάθε εξέλιξη βασίστηκε στη βία. Δεν θα μιλούσαμε σήμερα για το αρχαίο Ελληνικό πνεύμα με ότι αυτό προσέφερε αν οι αρχαίοι δεν αντιστεκόντουσαν στους Πέρσες. Αν δεν ασκούσαν αντί-βία δηλαδή. Πολλούς αιώνες αργότερα η Γαλλική επανάσταση δεν θα γινόταν ποτέ αν δεν αποφάσιζαν οι, καταπιέσμένοι από τη Μοναρχία, Γάλλοι να εξεγερθούν βίαια απέναντι στο Βασιλιά της χώρας τους. Κανένα 8ωρο δεν θα υπήρχε(όσο υπάρχει ακόμα...) σήμερα αν δεν είχαν υπάρξει οι πορείες στο Σικάγο το 1880 με όση βία μπορεί να περιείχαν. Ακόμα και σε εντελώς τοπικά πλαίσια, θα είχαμε εντελώς λιγότερα εργασιακά δικαιώματα αν δεν γινόταν οι διαδηλώσεις του ’36 στη Θεσσαλονίκη.

Ο βάσιμος αντίλογος στα παραπάνω θα ήταν ότι η χρήση βίας στην ανθρωπότητα έχει και πολλά φρικτά αποτελέσματα. Και θα έχει απόλυτο δίκιο. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα εκατομμύρια πολέμους, με όσα θύματα μπορεί να συνεπάγεται αυτό, ποιος μπορεί να ξεχάσει τις διώξεις που έχουν υποστεί άπειροι πληθυσμοί κατά τη διάρκεια αιώνων, τις γενοκτονίες, τις εθνοκαθάρσεις, το ολοκαύτωμα, τη Χιροσίμα και άπειρες ακόμα φρίκες τις οποίες είναι πραγματικά αδύνατο να καταμετρήσουμε.

Διαπιστώνεται εύκολα ότι η βία είναι μέρος της φύσης και κατά συνέπεια της ανθρωπότητας η οποία είναι μέρος της. Παρ’ όλα αυτά ο άνθρωπος από τη στιγμή που δάμασε τη φωτιά και αρχισε να την χρησιμοποιεί για να κάνει ευκολότερη τη ζωή του, άρχισε και να αυτονομείται από τη φύση χωρίς φυσικά να μπορέσει ποτέ απόλυτα να ανεξαρτητοποιηθεί. Αυτή η αυτονομία όμως του δίνει τη δυνατότητα να διαχειριστεί κάποιους παράγοντες της φύσης. Όπως κάνει εδώ και αιώνες εκμεταλλευόμενος τόσες και τόσες φυσικές λειτουργίες.

Μία από αυτές είναι και η βία. Η οποία είναι και η πιο επικίνδυνη διότι όπως είδαμε παραπάνω ο σωστός χειρισμός της φέρνει την εξέλιξη αλλά αντίθετα ο λάνθασμένος μπορεί να προκαλέσει οπισθοδρόμηση. Είναι όπως η φωτιά. Η σωστή χρήση έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να χτίσει σπίτια που θα αντέχαν τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, η ίδια η φωτιά μπορεί να το κάψει.

Το τεράστιο ερώτημα είναι το πως καθορίζεται η ορθή χρήση της βίας. Μία εύκολη απάντηση που πρωτοέρχεται στο μυαλό είναι ότι η βία που χρησιμοποιείται ως μέσο αυτοάμυνας είναι θεμιτή. Και ενώ σε γενικά πλαίσια αυτή η άποψη βρίσκει εφαρμογή, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν μπορεί να είναι απόλυτη. Διότι στο μυαλό του καθενός, μη σαδιστή, οποιαδήποτε πράξη βίας θα ασκήσει, θα είναι αυτοάμυνα. Αυτοάμυνα δηλώνουν ότι εξασκούσαν οι Η.Π.Α. όταν εισέβαλλαν στο Αφγανιστάν, με τα γνωστά αποτελέσματα. Και ίσως κάποιοι από τους υπεύθυνους της εισβολής να το πίστευαν κιόλας. Σίγουρα ένα μεγάλο μέρος των Αμερικανών.

Παρ’ όλα αυτά αν ελέγξουμε και πάλι την ιστορία της ανθρωπότητας θα δούμε ότι δύο από τις σημαντικότερες εξάρσεις βίας οι οποίες έφεραν αποδεδειγμένα άμεσες ή έμμεσες θετικές προοπτικές εξέλιξης στην ανθρωπότητα, βασίστηκαν σε ένα συγκεκριμένο θεωρητικό υπόβαθρο. Αναφέρομαι στη Γαλλική επανάσταση, η οποία βασίστηκε στο Διαφωτισμό και έκανε τους ανθρώπους να σκεφτούν σοβαρά ότι μπορούν να προχωρήσουν σαν κοινωνίες χωρίς βασιλιάδες και έπειτα στη Ρώσικη η οποία βασίστηκε στην Ευρωπαϊκή φιλοσοφία της εποχής και κατάφερε να κάνεις τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι μπορούν να ζήσουν σε πραγματικά ισότιμες, σε πραγματικές κοινωνίες. Και οι δύο εννοείται ότι δεν είχαν μόνο θετικές συνέπειες, είχαν και πολλές αρνητικές. Αλλά είναι αδιαμφισβήτητο ότι κατάφεραν και έδωσαν μία γερή διανοητική κλωτσιά στην ανθρωπότητα η οποία εξελίχτηκε σημαντικά από τότε.

Άρα το συμπέρασμα είναι ότι η βία υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει, σε διάφορες μορφές. Ο μόνος τρόπος για την ανθρωπότητα να εξασφαλίσει τη μέγιστη δυνατή ορθή χρήση της είναι μέσω της ίδιας της, της πνευματικής καλλιέργειας. Και η πνευματική καλλιέργεια, δεν μπορεί παρά να προωθεί την ισότητα, την ελευθερία και τα δικαιώματα στη ζωή όλων των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις.