Στην Ανατολή - Ένας δίσκος για το πολυτεχνείο

Μία φράση που συνηθίζεται κατά την διάρκεια μιας κουβέντας με τη συνοδεία κόκκινου ημίγλυκου κρασιού σε κάποιο από τα new age κουτούκια (και σε ορθάδικο ακόμα αν κάτσει, και είναι κάποιος λιιιίγο βλαμμένος όπως αυτός που γράφει το παρόν κείμενο...) είναι ότι σε ιστορικές περιόδους τις οποίες μια κοινωνία στο σύνολο της περνάει δύσκολες καταστάσεις, τότε είναι που εκτοξεύεται σε υψηλά επίπεδα η ποιότητα της τέχνης, που η ίδια παράγει.

Και για να μην ξεφεύγω πολύ ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα το βρίσκουμε στον ελληνικό πολιτισμό των δεκαετιών 50, 60 και 70. Ειδικά η επταετία της χούντας πρόσφερε έμπνευση για κλασσικά έργα, και σύγχρονα της(συνήθως απαγορευμένα) αλλά και λίγο μεταγενέστερα. Ειδικά στον χώρο της μουσικής γράφτηκαν υπέροχα τραγούδια είτε από τον Μάνο Λοϊζο, τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον Άκη Πάνου και  άλλους. Και φυσικά όλοι έχουμε ακούσει κάποια στιγμή τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη τα οποία μπορεί να μην είχαν γραφτεί απαραίτητα εκείνη την περίοδο, αλλά ακουγόντουσαν πολύ.

Αλλά υπάρχουν και κάποια τραγούδια, κάποιοι δίσκοι, εκείνης της περιόδου, οι οποίοι έχουν ξεχαστεί από το ευρύ κοινό. Από τις λίγες φορές που ο χρόνος (και όχι μόνο αυτός) συμπεριφέρεται άδικα απέναντι σε ένα μουσικό έργο.

Ένα τέτοιο μουσικό έργο είναι ο δίσκος «Στην Ανατολή» ο οποίος ηχογραφήθηκε το 1973 στον Καναδά και εκδόθηκε στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 1974. Συντελεστές στο δίσκο; Μίκης Θεοδωράκης στην μουσική, στους στίχους ο Μίκης Θεοδωράκης και  ο Μιχάλης Κακογιάννης (σκηνοθέτης του «Ζορμπά» μεταξύ άλλων,  ελπίζω να θεωρηθεί πλεονασμός το περιεχόμενο της παρούσας παρένθεσης...) και στην ερμηνεία ο Στέλιος Καζαντζίδης. Δεύτερα φωνητικά κάνει η Χαρούλα Αλεξίου. Όσοι αντιλαμβάνονται  το καλλιτεχνικό μέγεθος των παραπάνω ονομάτων, και το τι σημαίνει να συνυπάρχουν στην ίδια παράγραφο,  παρακαλούνται να κλείσουν τα στόματα τους...

Ο δίσκος από την εισαγωγή ακόμα («Τα Πατροπαράδοτα»  με τα ιδιαίτερα φωνητικά του Μίκη Θεοδωράκη) δείχνει μία από τις προθέσεις του. Αυτή είναι το πάντρεμα της ελληνικής λαϊκής παράδοσης με το αίσθημα ελευθερίας που καταπνιγόταν την περίοδο της δικτατορίας. Κάτι που είναι λογικό αν αναλογιστούμε  τους βασικούς συντελεστές του δίσκου. Ο Μιχάλης Κακογιάννης  ο οποίος δραστηριοποιούταν ήδη πολλά χρόνια στην Αμερική και προφανώς ένοιωθε ένα έντονο συναίσθημα νοσταλγίας για την χώρα καταγωγής του, ο Θεοδωράκης και ο Καζαντζίδης με τα γνωστά(τουλάχιστον δηλωμένα...) κομμουνιστικά-πατριωτικά τους αισθήματα. 

Αυτό το αντιλαμβάνεται ο ακροατής  αρχικά από τις συνθέσεις του δίσκου οι οποίες είναι έντονα επηρεασμένες από την λαϊκη μουσική της εποχής, οπού στα ρυθμικά μονοπωλεί το μέτρο 9/8, και στα lead σημεία παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο το μπουζούκι , το κατ’εξοχήν ελληνικό εγχορδο. Φυσικά όμως η γενικότερη φιλοσοφία του δίσκου δεν περιορίζεται στην καθ’αυτή μουσική αλλά επεκτείνεται και στον τομέα των στίχων. Τομέας καθόλου αμελητέος στην δημιουργία των τραγουδιών εκείνης της γενιάς. Καθ’όλη την διάρκεια του δίσκου συναντάμε στροφές που συνδυάζουν τα προαναφερόμενα συναισθήματα της ανάγκης για ελευθερία αλλά και της θύμισης της λαϊκής παράδοσης. Κάποια μικρά παραδείγματα είναι τα εξής:

• «Στην ανατολή μελαχρινό παιδί δεν μπορεί να κλάψει και όλο τραγουδεί» Αναφέρεται προφανώς σε κάποια κοινά βιολογικά χαρακτηριστικά του ελληνικού πληθυσμού και στο οτι μέσω των τραγουδιών εκφράζει την αντίθεση του στις τότε(και όχι μόνο) υπάρχουσες συνθήκες
• «θυμάσαι τότε που πετούσες με πλατιά φτερά τωρα την καρδιά σου ο καθένας την κλωτσοβολά» αναμνήσεις από περιόδους ελευθερίας του λόγου. Αν και κατά την γνώμη του γράφοντα ποτέ δεν υπήρξαν απόλυτα αυτές.
• «Μου ‘βαλες μαχαίρι μέσα στην καρδιά μα η δικιά μου αγάπη πάντα σε ζητά» Πατρίδα είναι εκεί που μίσησα...Και αγάπησα…
• «Βάρα πενιά να τιναχτούν τα λόγια από τα στήθια να γίνουν τα σημερινά τραγούδια παραμύθια.» Το αίσθημα της ελευθερίας που πηγάζει μέσα από την καρδιά μας, και αν βγει προς τα έξω θα γίνει ένα μελλοντικό παραμύθι
•  «τον άλλον τον συλλάβανε γιατί ήταν γιος του Αντώνη» αναφέρεται στην συνήθεια προ  και επί Χούντας να στιγματίζεται επίσημα κάποιος επειδή οι πρόγονοι είχαν πάρε-δώσε με κομμουνιστές
• «και αν δεν το βρω(κοσμο=κοινωνία) δεν νοιάζομαι, καινούριο έγω θα φτιάξω» αναφέρεται στην εσωτερική ανάγκη κάθε νεαρού ανθρώπου για έναν καινούριο, καλύτερο κόσμο
• «φωτιές, φωτιές, γιατί ξέρεις να μιλάς,» ευκόλως εννοούμενο...
• «μαύρα μάτια, μαύρα φρύδια... και στα χείλη τους λουλούδια» αναφέρεται στην αγνότητα των προθέσεων των (συντριπτικά περισσότερων) παιδιών στο πολυτεχνείο
•  «Δεν κιότεψα, δεν λύγισα και την ζωή αψήφησα» υπάρχει καλύτερη περιγραφή για την έννοια της αυτοθυσίας; Για τα παιδιά του πολυτεχνείου και πάλι...

Επίτηδες δεν ανέφερα ούτε έναν στίχο από το δεύτερο τραγούδι του δίσκου. «τα παραθύρια ορθάνοιχτα». Τι να πρωτοσχολιάσω; Την (θα τολμήσω να πω) οπερατική ερμηνεία του Καζαντζίδη , που κάνει τον θρύλο σχετικά με την αντίδραση του Φρανκ Σινάτρα όταν τον άκουσε να φαντάζει τόσο αληθινός;  Την σύνθεση του Θεοδωράκη η  οποία μέσω της απλότητας της προκαλεί δέος σε κάθε ακομπλεξάριστο, αμερόληπτο και φιλόμουσο(τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο) ακροατή;  Ή τέλος τους στίχους του Κακογιάννη οι οποίοι σε ένα μικρό ποίημα περιέχουν την ιστορία, την παράδοσή και το ταμπεραμέντο των ανθρώπων που ζουν στην γεωγραφική περιοχή που περιβάλλει το Αιγαίο πέλαγος;

Ο συγκεκριμένος δίσκος είναι αφιερωμένος στους φοιτητές του πολυτεχνείου.
Θα κλείσω με την μαρτυρία του Θεοδωράκη ότι μετά την μεταπολίτευση άνθρωποι της δισκογραφικής που έβγαλε αυτόν το δίσκο μαζεύαν οι ίδιοι τα αντίτυπα του από τα δισκοπωλεία, και έτσι τα συγκεκριμένα τραγούδια θάφτηκαν...Τα συμπεράσματα δικά σας...

*Οι στίχοι των τραγουδιών "Και δεν μίλησε κανείς" και "Ένα καράβι όνειρα" έχουν γραφτεί από τον Γιάννη Καλαμίτση και Κώστα Στυλιάτη αντίστοιχα.

1η Δημοσίευση: Balaoritou Street