Η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισμού και αφού άρχισαν να οργανώνονται οι πρώτες κοινωνίες, δημιουργήθηκε αυτόματα και η ανάγκη οργάνωσης των πληθυσμών αυτών. Σχεδόν πάντα βάσει της διοίκησης τους αποκτούσε και μορφή συγκεκριμένη, η οργάνωση αυτή, τα αποκαλούμενα κράτη.

Έτσι υπήρξαν οι πόλεις-κράτη, τα φυλετικά βασίλεια, οι ομοσπονδίες μικρότερων κρατών, οι αυτοκρατορίες κ.τ.λ. Ειδικά στην Ευρώπη από τα τέλη του Μεσαίωνα και μετά άρχισαν αν δημιουργούνται τα λεγόμενα εθνικά κράτη. Κράτη των οποίων θεωρητικά η ομοιογένεια και η σταθερότητα, βασιζόταν σε κάποια κοινά πολιτιστικά στοιχεία των λαών που τα κατοικούσαν με σημαντικότερα τη γλώσσα(με τις όποιες διαλέκτους) και τη θρησκεία.

Κάπως έτσι καθιερώθηκε μέχρι και τη σημερινή εποχή ένα κράτος για να έχει υπόσταση, να περιλαμβάνει ένα συγκεκριμένο έθνος. Προσωπική μου άποψη είναι ότι αυτό είχε ως αποτέλεσμα την καλύτερη εξυπηρέτηση των συμφερόντων των ηγετών των κράτων και των ισχυρών συμφερόντων που εδρεύανε σε αυτό αλλά αυτό είναι μία άλλη ιστορία.

Εξαιρέσεις εννοείται πως υπάρχουn. Και ενώ σε περιπτώσεις όπως το Βέλγιο και οι Κάτω Χώρες που ζω, είναι περιπτώσεις απόλυτα επιτυχημένες , λόγω των χαμηλών επιπέδων εθνικισμού, σε μία άλλη γωνία της Ευρώπης τα πράγματα είναι πολύ ανησυχητικά ακριβώς για το λόγο ότι υπάρχουν υψηλά επίπεδα εθνικισμού και αλυτρωτικών ιδεολογιών. Αναφέρομαι φυσικά στα Βαλκάνια. Στην πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης.

Παραδοσιακά τα Βαλκάνια από τον ύστερο Μεσαίωνα ακόμα ήταν «εύφλεκτη» περιοχή. Αυτό το στοιχείο της περιορίστηκε με την ακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αναγεννήθηκε με την σταδιακή κατάρρευση της, ηρέμησε με την ίδρυση της Γιουγκοσλαβίας και άναψε για τα καλά με τη διάλυση της.

Η Γιουγκοσλαβία που ήταν ένα ισχυρό κράτος, ανεξάρτητο από τα δύο μπλοκ, με πολύ καλό βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες της(ρωτήστε τους παλιούς έμπορους της Θεσσαλονίκης) με μοναδική πραγματική σημαντική παραφωνία την έλλειψη ελευθερίας του λόγου. Με αιτία τα διεθνή συμφέροντα, αφορμές και όχημα, τους τοπικούς εθνικισμούς αυτή η συνομοσπονδία διαλύθηκε και μάλιστα μετά από έναν φρικτό πόλεμο.

Θα περίμενε λοιπόν κανείς, ότι μετά από όλες αυτές τις σφαγές τα κατακερματισμένα Bαλκάνια θα αποτελούταν από μικρά έστω εθνικά κράτη τα οποία θα είχαν ομοιογενείς και συμπαγείς πληθυσμούς, κάτι το οποίο θα μας έκανε να νιώθουμε αισιόδοξοι για την αποφυγή στο μέλλον, ομαδικών τάφων, γενοκτονιών, μακελειών και βιασμών. Είναι όμως έτσι; Για να δούμε με τη σειρά κάποια Βαλκανικά κράτη(μέλη της πρώην Γιουγκοσλαβίας) και το κατά πόσο η ομοιογένεια τους αποτελεί πυλώνα σταθερότητας ή όχι. Ξεκινάω από το Βορρά.

Σλοβενία

Ένα από τα μικρά κράτη της Βαλκανικής. Ομοιογενής σχετικά πληθυσμός με κοινή γλώσσα και θρησκεία. Δεν φαίνεται στο κοντινό μέλλον να δημιουργούνται προβλήματα αν και υπάρχει έντονη απογοήτευση των λαϊκών τάξεων από την εκμετάλλευση τους από την ελίτ της χώρας και την άνιση κατανομή εισοδημάτων.

Κροατία

Ένα κράτος με πολύ περίεργη γεωγραφική έκταση, πολύ σπάνιο να υπάρχει συμπαγής πληθυσμιακή διασπορά σε ένα τέτοιο σχήμα. Έτσι το κράτος της Κροατίας κατοικείται σε πλειοψηφία από Κροάτες αλλά υπάρχουν σημαντικές μειονότητες Σέρβων και Βόσνιων. Ειδικά οι Σερβικές περιοχές αν ενοποιηθούν σε έκταση είναι μεγαλύτερες από το Κόσοβο, το νεότερο κράτος της Βαλκανικής χερσονήσου. Και εδώ κάπου το μπαρούτι αρχίζει να μυρίζει.

Βοσνία-Ερζεγοβίνη

Μόνο από το διπλό όνομα του κράτους αυτού αντιλαμβανόμαστε ότι η οποιαδήποτε ομοιογένεια τίθεται υπό αμφισβήτιση. Πάμε όμως και στα πραγματικά στοιχεία. Η χώρα και επίσημα δηλώνει ότι αποτελεί σύνολο τριών συστατικών εθνοτήτων. Βόσνιων, Σέρβων και Κροατών. Τριών εθνικών ομάδων που είμαι σίγουρος πως κάθε μεμονωμένο μέλος τους είχε συγγενείς οι οποίοι δολοφονήθηκαν μόλις 25 πάνω κάτω χρόνια πριν, από κάποια άλλα μέλη που ζουν στο κράτος αυτό. Το κράτος αυτό μάλιστα άποτελείται από δύο οντότητες τη αυτή-καθεαυτή Βοσνία και τη Σέρβικη δημοκρατία η οποία όμως είναι δεν ανήκει στη Σερβία αλλά στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη! Χρειάζεται να σχολιάσω ότι μία τέτοια κρατική δομή θέλει απλά μία σπίθα ώστε οι υπάρχοντες εθνικισμοί να μετατραπούν σε ένοπλες δράσεις;

Σερβία

Εδώ τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα αν και για να γίνει αυτό χρειάστηκε μετά τον Γιουγκοσλαβικό εμφύλιο, να βομβαρδιστεί εκ νέου από το ΝΑΤΟ, να διαχωριστεί αναίμακτα από το Μαυροβούνιο και να αποσταστεί ευτυχώς χωρίς πολλές στρατιωτικές εμπλοκές το Κόσσοβο από αυτή. Παρ’ όλα αυτά ακόμα και τώρα έχει σημαντικές μειονότητες Ούγγρων, Βόσνιων-Μουσουλμάνων ακόμα και Κροατών, Σλαβομακεδόνων και Βουλγάρων.

Κόσοβο

Όπως προαναφέρθηκε το νεότερο κράτος των Βαλκανίων. Αποσπάστηκε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της Σερβίας με ότι προβλήματα μπορεί να έχει προκαλέσει αυτό. Κατοικείται κυρίως από Αλβανούς αλλά υπάρχει ισχυρή Σερβική μειονότητα(8%). Το γεγονός ότι ακόμα δεν έχει αναγνωριστεί καθολικά, σε συνδυασμό με την υπάρχουσα μειονότητα Σέρβων, τον προσεταιρισμό του με την Αλβανία και την ύπαρξη δυνάμεων του ΟΗΕ, δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας και εφησυχασμού.

Μαυροβούνιο

Ένα ανεξάρτητο κράτος που ενώ αποτελείται κατά 80% από πολίτες που αυτοαποκαλούνται Σέρβοι για κάποιον λόγο που δεν μπορώ προσωπικά να καταλάβω παρά μόνο να υποπτευθώ, δεν είναι είναι μέρος της Σερβίας. Πολύ σημαντική μειονότητα Αλβανών ζει στα εδάφη του καθώς και Μουσουλμάνοι. Παραδόξως επικρατεί σχετική ηρεμία και σπάνια ακούμε φασαρίες από αυτή τη μικρή γωνία γης. Το μοναδικό ίσως παράδειγμα Βαλκανικής χώρας που προς το παρόν μας αφήνει κάποια περιθώρια αισιοδοξίας για αποφυγή συρράξεων στο μέλλον.

Π.ΓΔ.Μ.

Ή Βόρεια Μακεδονία, όπως συμφώνησε πρόσφατα ο Πρωθυπουργός αυτής της χώρας να αποκαλείται. Μία γεωγραφική περιοχή η οποία ποτέ πριν στην ιστορία δεν είχε κάποια ορισμένη ανεξάρτητη κρατική δομή με εξαίρεση ίσως την εποχή του Τσάρου Σαμουήλ και των διαδόχων του (976-1018 μ.Χ.). Λέω «ίσως» διότι οι πολίτες αυτού του κράτους (αυτό)χαρακτηρίζονταν ως Βούλγαροι εξ’ ου και ο Ρωμιός Αυτοκράτορας που τους νίκησε, Βασίλειος Β’, αποκαλείται «Βουλγαροκτόνος». Ένας πληθυσμός που έχει ταλαιπωρηθεί από μία αναζήτηση εθνικής ταυτότητας, με τα καλλιεργημένα, ιστορικά, μέλη του να αποδέχονται τη Σλαβομακεδονική και τα υπόλοιπα να γίνονται θύματα ενός εθνικιστικού τσίρκου που στήθηκε την προηγούμενη κυρίως δεκαετία με αγάλματα προσωπικοτήτων που δεν σχετίζονται πολιτιστικά με το λαό αυτό. Και με μία πανίσχυρη Αλβανική μειονότητα που διαμένει σε ένα συμπαγές γεωγραφικό πλαίσιο που συνορεύει με την Αλβανία και ένα ποσοστό πληθυσμού το οποίο έχει Βουλγαρικά διαβατήρια πέρα από τα τοπικά.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι στα Βαλκάνια τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο γίνεται ένας δημογραφικός και πληθυσμιακός χαμός. Μία θολή κατάσταση η οποία δεν συνάδει με την καθεστικυία άποψη στον κόσμο ότι ένα κράτος πρέπει να αντιστοιχεί σε ένα έθνος. Μέσα σε όλη αυτή τη σύγχιση με τις μειονότητες, με τα κράτη να αναλαμβάνουν ρόλο προστάτη τους και να παρεμβαίνουν στην εσωτερική πολιτική γειτονικών κρατών, με τον καλλιεργούμενο εθνικισμό ο οποίος βρίσκει πατήματα στην καθολική φτώχεια και έλλειψη μόρφωσης όλων αυτών των λαών, πως μπορεί κάποιος να αισιοδοξεί για αποφυγή συγκρούσεων στο κοντινό μέλλον;

Το γιατί έχει προωθηθεί από τις ηγέτιδες δυνάμεις του κόσμου αυτός ο χαμός θεωρώ, ότι είναι εύκολο να το φανταστεί κανείς σε γενικά τουλάχιστον πλαίσια. Οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα καθώς και η παντοτινή χρησιμότητα μίας έκρυθμης κατάστασης η οποία θα χρειάζεται μία μόνο σπίθα ώστε να προκαλέσει ένα ντόμινο εκρήξεων μέσα σε μία πυριτιδαποθήκη, όπως είναι τώρα τα Βαλκάνια. Και η ιστορία διδάσκει ότι από οποιαδήποτε καταστροφή πάντα κάποιος βγαίνει κερδίσμενος. Για αυτό ας υπάρχει μία εύκαιρη, ποτέ δεν ξέρεις.

Πως μπορεί να αποφευχθεί όμως αυτή; Εφόσον η ύπαρξη μίας συνομοσπονδίας με τη δομή της Γιουγκοσλαβίας, έτσι ώστε οι λαοί μέσω της συνεργασίας να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης τους και να προστατέψουν τα συμφέροντα τους, είναι ουτοπική τότε το μόνο που μπορούμε να ελπίζουμε και να στοχεύουμε είναι στην ελαχιστοποίηση εθνικιστικής και αλυτρωτικής ρητορικής και στην υιοθέτηση μίας εκ διαμέτρου αντίθετης, μίας γενικευμένης καλλιέργειας των Βαλκανικών λαών, ότι το αντίδοτο στη φτώχεια δεν είναι ο οποιοσδήποτε πόλεμος αλλά η συνεργασία, η αλληλεγγύη και η εγρήγορση ενάντια σε κάθε φαινόμενο μισαλλοδοξίας. Ας παλέψουμε όλοι οι Βαλκάνιοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά, για αυτό.

Υ.Γ. Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο είναι απόσπασμα από την ταινία του Σριντιάν Ντραγκόγεβιτς "Lepa Sela, Lepo Gore" που στα ελληνικά μεταφράστηκε "Τα όμορφα χωριά, όμορφα καίγονται" και διαδραματίζεται στον εμφύλιο της Γιουγκοσλαβίας.