Η χώρα του Αραράτ

Ο πολύ πρόσφατος πόλεμος μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, μου υπενθύμισε ένα ενδιάφερον που μου είχε δημιουργηθει κατά τη διάρκεια της ζωής μου και ενώ σύλλεγα πληροφορίες για την ιστορία και τον πολιτισμό διάφορων λαών και χωρών. Αυτό είχε να κάνει με τους Αρμένιους, έναν λαό, τον οποίο τον έζησα λίγο στην πόλη της Θεσσαλονίκης που μεγάλωσα και υπάρχει μία μικρή αλλά αρκετά δραστήρια Αρμένικη κοινότητα.

Το ενδιαφέρον προέκυπτε από το γεγονός ότι οι Αρμένιοι δεν ανήκουν ξεκάθαρα σε κάποια μεγαλύτερη ομάδα λαών, είτε αυτό έχει να κάνει με την ανθρωπολογία τους, είτε με τη γλώσσα τους, είτε με τη θρησκεία τους. Δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ούτε Σλάβοι, όπως πολλοί λαοί που ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση, ούτε Άραβες, ούτε Πέρσες, ούτε Ανατολίτες με την έννοια των λαών που ζούσαν στη Μικρά Ασία και έπειτα από τον Αλέξανδρο βαθμιαία εξελληνίστηκαν, όπως οι γείτονες τους, στην ενδοχώρα του Πόντου. Η γλώσσα τους δεν ανήκει ξεκάθαρα σε κάποια μεγαλύτερη ομάδα γλωσσών, εκτός από την ευρύτερη των Ινδοευρωπαϊκών και η θρησκεία τους, παρότι Χριστιανισμός, δεν εντάσσεται ούτε στην Καθολική ούτε στην Ορθόδοξη πίστη, είναι αλλουνού παππά ευαγγέλιο.

Στα ερωτήματα που προέκυψαν, μόνο η αγαπημένη μου επιστήμη, η Ιστορία, θα μπορούσε να δώσει κάποιες απαντήσεις ή τουλάχιστον να ξεθολώσει το τοπία σχετικά με το πως προέκυψε η σχετική ιδιαιτερότητα του σύγχρονου Αρμένικου πολιτισμού, η κοιτίδα του οποίου έχει ταυτισθεί με την οροσειρά του Αραράτ.

Η πρώτη αναφορά της λέξης «Αρμενία», υπήρξε γύρω στο 600-500 π.Χ. όταν οι Μήδοι και έπειτα οι Πέρσες κατέλαβαν την ευρύτερη περιοχή, η οποία έγινε αυτοδιοίκητη υπό το καθεστώς της Σατραπείας της Αρμενίας. Έπειτα από τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου ανεξαρτητοποιήθηκε και αποτέλεσε μία από τις περιφερειακές δυνάμεις της εποχής και μάλιστα είχε στενές επαφές με το βασίλειο του Πόντου. Ουσιαστικά εκείνη την περίοδο σχηματίζεται η Αρμενία που γνωρίζουμε έως σήμερα και στους επόμενες αιώνες είτε ως ανεξάρτητο βασίλειο, είτε ως προτεκτοράτο, είτε ως Εμιράτο, είτε ως Σοβιετική δημοκρατία και εν τέλει ανεξάρτητο κράτος.

Όπως αντιλαμβάνεται κάποιος, η ιστορία της κρατικής οντότητας και της χώρας της Αρμενίας, υπήρξε αρκετά ταραχώδης. Αρχικά, γύρω στον 1^ο αιώνα π.Χ. βρέθηκε στη δυσάρεστη θέση να αποτελεί κράτος-ανάχωμα ή προτεκτοράτο, είτε της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορία είτε της Παρθικής, εναλλάξ ανάλογα με την εκάστοτε έκβαση των πολέμων μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής. Ενδιάμεσα έγινε το πρώτο κράτος που υιοθέτησε τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία.

 Έπειτα η Αρμενία υπέστη το ίδιο γεωπολιτικό μοτίβο με τους διαδόχους των δύο «προστατών» της, της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της αντίστοιχης των Σασσανιδών. Δεν ήταν λίγες φορές μάλιστα που τα εδάφη της διαμοιράστηκαν ανάμεσα στις δύο αυτοκρατορίες. Το τελευταίο, είχε ως αποτέλεσμα σημαντικοί Αρμένικοι πληθυσμοί να βρεθούν εντός Αν. Ρωμαϊκής επικράτειας, να εκρωμαϊστούν(δηλαδή να μιλάν ελληνικά και να γίνουν χριστιανοί ορθόδοξοι) μερικώς ή πλήρως και έτσι να υπάρξουν και Αρμένιοι αυτοκράτορες, όπως ο Λέων Ε’(813-820 μ.Χ). Η χώρα της Αρμενίας από την άλλη, εξελίχθηκε σε εμιράτο, ημιαυτόνομο τμήμα του Αραβικού Χαλιφάτου, μία κατάσταση στην οποία οι Αρμένιοι κατόρθωσαν να επιτύχουν τη διατήρηση της πίστης τους.

Μέχρι που εκμεταλλευόμενοι την αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας του Χαλιφάτου, πέτυχαν την απόλυτη ανεξαρτησία  τους, το 884 μ.Χ. υπό την ηγεσία της δυναστείας των Βαγρατιδών, έπειτα από σχεδόν μία χιλιετία έμμεσης ή άμεσης υποταγής σε ισχυρότερες δυνάμεις. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην ύστερη πρωτεύουσα του κράτους αυτού, το Ανί, το οποίο εξελίχθηκε σε μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, εκείνης της εποχής, με πληθυσμό που ξεπερνούσε τις 100.000 κατοίκους.

Παρ’ όλα αυτά, τον 11^ο αιώνα μ.Χ. το κράτος της Αρμενίας άρχισε να διασπάται σε μικρότερα κομμάτια. Κάποια από αυτά απορροφήθηκαν από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και κάποια παρέμειναν ανεξάρτητα, μέχρι που τελικά ολόκληρη η χώρα υποτάχθηκε στους Σελτζούκους Τούρκους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολλοί Αρμένιοι άρχοντες και λαός να μεταναστεύσουν στην Κιλικία(περιοχή βόρεια της Κύπρου και νότια της οροσειράς του Ταύρου) και εκμεταλλευόμενοι το χάος που προκλήθηκε στη Μικρά Ασία μετά τη Μάχη του Μάτζικερτ(1071 μ.Χ.), ίδρυσαν το Πριγκηπάτο της Κιλικίας, ένα αυτόνομο κράτος υποτελές στους Κομνηνούς(Ρωμαίοι Αυτοκράτορες), που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις Σταυροφορίες και έπειτα προήχθη σε βασίλειο, στα τέλη του 12^ου αιώνα, για να καταστεί λίγο αργότερα υποτελές στους Μογγόλους και τελικά να καταλυθεί το 1375 μ.Χ.

Στην αρχέγονη πατρίδα των Αρμενίων, η χώρα τους επέστρεψε στη δυσμενή συνθήκη του προτεκτοράτου και του εμπόλεμου πεδίου, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας της Σαφαβιδικής δυναστείας(Πέρσες), αλλάζοντας εναλλάξ επικυρίαρχους ή και κατακτητές, κάποιες φορές μοιραζόμενη ανάμεσα στους δύο.  Για να καταλήξουμε στον 19^ο αιώνα που η Αρμενία μοιράστηκε ακόμα μία φορά, αυτή τη φορά μεταξύ Οθωμανών και Ρώσων. Στην επικράτεια των πρώτων άρχισαν να τίθονται ζητήματα Αρμένικης ανεξαρτησίας, με συνέπεια μία πρώτη σειρά σφαγών από τον Σουλτάνο και έπειτα τη γνωστή γενοκτονία από τους Νεότουρκους, το 1915, με τους νεκρούς να υπολογίζονται στο 1,5 εκατομμύριο.

Λίγο αργότερα και ενώ ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχιζόταν, η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέλαβε ολόκληρη την Αρμενία, για να την εγκαταλείψει σύντομα λόγω της Οκτωβριανής Επανάστασης και έπειτα να δημιουργηθεί, με υποστήριξη της Αντάντ, μία ανεξάρτητη δημοκρατία η οποία φιλοδοξούσε να επεκταθεί σε εδάφη της Τουρκίας, μέχρι οι μεγάλες δυνάμεις να αλλάξουν γνώμη και μέσω της επιτηδευμένης αδράνειας τους, να ευνοήσουν τον Κεμάλ Ατατούρκ. Την ίδια περίοδο το μέχρι πρότινος Οθωμανικό Ιράκ και τα πετρέλαια του, περνούν σε Βρετανική κυριαρχία.

Μετά από ακόμα ένα πόλεμο με τους Τούρκους, η Αρμενία γίνεται μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, όπου μέχρι και την άνοδο του Στάλιν, το επίπεδο ζωής στην ταλαιπωρημένη από πολέμους χώρα βελτιώθηκε, για να ξαναπέσει ξανά λόγω των διώξεων που επέβαλλε το σταλινικό καθεστώς. Οι διώξεις σταμάτησαν με τον θάνατο του Στάλιν και την άνοδο του Χρουστσώφ. Παρεπιπτόντως και το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ φαίνεται να  προέκυψε έπειτα από την πίεση του Στάλιν, πριν ακόμα γίνει Γενικός Γραμματέας, να δοθεί στη Σοβιετική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν.

Τελικά, το 1991 η Αρμενία γίνεται ανεξάρτητη αλλά γενικότερα υπάρχουν πολλά ζητήματα στην περιοχή με τα σύνορα και τις μειονότητες. Είναι χαρακτηριστικό, ότι πέρα από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, υπάρχει ακόμα μία περιοχή, η Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν, η οποία αν και έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, είναι τελείως αποσπασμένη από το κυρίως κράτος και δεν υπάρχει τρόπος να επικοινωνήσουν οδικώς, χωρίς να περάσουν από τα εδάφη της Αρμενίας και του Ιράν. Και δυστυχώς, όπως μας διδάσκει η Ιστορία, η παγκόσμια και η Αρμένικη ειδικότερα, η πιθανότητα τα προβλήματα αυτά να επιλυθούν ειρηνικά και με διάλογο, είναι ελάχιστη.


Υ.Γ. Ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του Αρμένικου πολιτισμού είναι το πνευστό όργανο Duduk, του οποίου ο όμορφος και γλυκός ήχος χρησιμοποιείται, πέρα από ψυχαγωγία, και για διαλογισμό. Ένα δείγμα του, βρίσκεται στον παρακάτω σύνδεσμο.

Πηγή εικόνας: oreinoi.com