Το τίμημα της ατομικής ελευθερίας

Ελευθερία. Παίζει να είναι η πιο χιλιοειπωμένη λέξη, μαζί με την αγάπη, στην ιστορία της Ευρωπαϊκής διανόησης από τις εποχές της Αρχαίας Ελλάδας ακόμα, μέχρι τη Γαλλική και τη Ρώσικη επανάσταση και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Το ακούμε καθημερινά τριγύρω μας σε οποιαδήποτε περίσταση, είτε συλλογική, είτε ατομική.

Αλλά αν για τη συλλογική έχουν γραφτεί μανιφέστα και μανιφέστα, έχουν δημιουργηθεί ιδεολογίες, παρεξηγημένες ή μη, τι γίνεται με την ατομική ελευθερία, τώρα στον δυτικό κόσμο που πορευόμαστε, κυρίως, στη ζωή μας;

Κρίνοντας από τα προσωπικά μου βιώματα, η ατομική ελευθερία είναι μία τελείως διαφορετική υπόθεση από τη συλλογική. Ίσως θα έπρεπε και διαφορετικές λέξεις να χαρακτηρίζουν αυτές τις δύο έννοιες. Ίσως πάλι όχι. Ίσως το αποτέλεσμα να είναι το ίδιο. Αλλά οι διαδικασίες που ακολουθούνται είναι σίγουρα τελείως διαφορετικές.

Τι σημαίνει ατομική ελευθερία; Αν αφήσουμε στο περιθώριο την οποιαδήποτε πρακτική της έκφραση, κυρίως σε οικονομικά και επαγγελματικά πλαίσια, η ελευθερία σε ατομικό επίπεδο είναι η απόλυτη ανεξαρτησία σε οποιαδήποτε απόφαση θα πάρουμε σχετικά με το ίδιο μας το πνεύμα, με την ίδια μας τη ζωή, με τις εμπειρίες που θέλουμε να βιώσουμε κατά τη διάρκεια αυτής.

Και τι μας εμποδίζει για αυτή την ελευθερία; Ξανατονίζω πέρα από τα πρακτικά ζητήματα όπως ο χρόνος, η οικονομική μας κατάσταση κ.τ.λ. Αυτά μπορεί με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, αργά ή γρήγορα να ξεπεραστούν. Ποιος είναι αυτός ο τελευταίος παράγοντας για να μπορέσουμε να επιδιώξουμε την ελευθερία μας, το τελευταίο σύνορο που πρέπει να διαβούμε, μα συνάμα και το πιο δύσκολο;

Αυτό είναι, οι ανθρώπινες σχέσεις που διατηρούμε. Οι σοβαρές ανθρώπινες σχέσεις πάνω στις οποίες έχουμε θεμελιώσει τις ζωές μας, είτε αυτοί είναι οι γονείς μας, είτε είναι οι καλύτεροι μας φίλοι, είτε ο/η σύντροφος που αγαπάμε και πορευόμαστε σε αυτή τη ζωή. Και αν η φύση των γονέων είναι τέτοια, ώστε να θυσιάζουν ότι είναι δυνατό για την ευημερία των παιδιών τους και αν οι φίλοι μας όσο και να μας αγαπάνε έχουν και εκείνοι με τη σειρά τους τη δικιά τους ζωή και επιθυμίες να υπηρετήσουν, δεν συμβαίνει το ίδιο με τους/τις συντρόφους μας, διότι πολύ απλά όπως ανέφερα πριν, τους/τις αγαπάμε και πορευόμαστε μαζί στη ζωή.

Και δεν είναι απαραίτητο οι άνθρωποι που συσχετιζόμαστε, σε οποιοδήποτε από τους παραπάνω ρόλους και αν ανήκουν, να είναι τοξικοί και να μας περιορίζουν. Το αντίθετο. Μπορεί να είναι τόσο αλτρουϊστές και να είναι τόσο ισχυρή η αγάπη τους για μας που να θυσιάζουν μέχρι και την ανάγκη που μας έχουν για να μας δουν να γευόμαστε την ανεξαρτησία μας.

Είναι τα ίδια μας τα συναισθήματα απέναντι τους, που θα μας κάνουν με τη σειρά μας να διστάζουμε να τα θυσιάσουμε προς τέρψιν των απόλυτα προσωπικών μας στόχων, επιδιώξεων και προσδοκιών. Αν είναι τοξικοί, στην πραγματικότητα η απόφαση μας δεν θα είναι δύσκολη. Αν είναι όμως υγιείς άνθρωποι που μας αγαπάνε; Τότε τα πράγματα ζορίζουν. Και εκεί καλούμαστε να πάρουμε απόφαση.

Είτε αγνοούμε την έγνοια και το δέσιμο που νιώθουμε για αυτούς και αφηνόμαστε στους δρόμους που χαράζει το πνεύμα μας απόλυτα ελεύθερα, είτε αντίθετα θυσιάζουμε τους δεύτερους για να μην απωλέσουμε τη δεδομένη απόλαυση που μας προσφέρουν τα πρώτα. Και κυρίως την αγάπη.

Και έτσι αντιλαμβανόμαστε και στις δύο περιπτώσεις ότι κάτι κερδίζουμε και κάτι χάνουμε. Στην περίπτωση της επιλογής της ελευθερίας θυσιάζουμε την αγάπη, διότι ειδικά στην περίπτωση του/της συντρόφου, η αγάπη για να μείνει ζωντανή και ακμαία, πρέπει να ανατροφοδοτείται. Μάτια που δεν βλέπονται, γρήγορα λησμονιούνται. Στην περίπτωση της επίλογης της αγάπης τότε θυσιάζουμε την ελευθερία μας όπως αναλύθηκε παραπάνω.

Το τίμημα της ατομικής ελευθερίας, λοιπόν, είναι η έλλειψη της αίσθησης της αγάπης. Είναι ειρωνικό ότι οι δύο πιο χρησιμοποιημένες λέξεις, όπως ανέφερα στην αρχή του κειμένου, αντικατοπτρίζουν δύο έννοιες οι οποίες στην πραγματικότητα είναι αντικρουόμενες. Τι να επιλέξουμε; Εξαρτάται με την περίσταση. Βάσει της δικιάς μου προσωπικότητας θεωρώ ότι ο στόχος πρέπει να η χρυσή τομή αυτών των δύο, μία έννοια που προσωπικά εγώ θα την αποκαλούσα «ευτυχία». Κατά πόσο εφικτή είναι αυτή η χρυσή τομή, αμφιβάλλω. Επίσης κάποιος μπορεί να θέσει το πολύ εύστοχο αντεπιχείρημα ότι ζώντας λίγο και τα δύο, τότε χάνεται η ευκαιρία να γνωρίσει κάποιος το μεγαλείο αυτών των δύο εννοιών ξεχωριστά, με άλλα λόγια να φυτοζωεί.

Από ότι φαίνεται η αναλογία αγάπης και ελευθερίας είναι μία εξίσωση με πολλούς μεταβλητές. Όχι όμως για όλους. Διότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι λόγω διαφόρων γεγονότων και συνθηκών, δεν λαμβάνουν την αγάπη που θα ήθελαν να νιώσουν. Και αυτό πολλές φορές το εκλαμβάνουν σαν μοναξιά. Η πραγματικότητα είναι όμως ότι ειναι στο χέρι τους, αυτή την πρακτική τους μοναχικότητα, να τη γυρίσουν σαν ένα νόμισμα και να δουν ότι η άλλη όψη του αποκαλύπτει τους δρόμους της ελευθερίας.